استان اصفهان از استان‌های مرکزی ایران است که مرکز آن، شهر اصفهان است. این استان ششمین استان پهناور و سومین استان پرجمعیت ایران است. این استان با گستره‌ای نزدیک به ۱۰۶۷۸۶ کیلومترمربع میان ۳۰ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی خط استوا و ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۵۵ درجه و ۳۱ دقیقه طول شرقی نصف‌النهار گرینویچ، واقع شده است. استان اصفهان بیشترین استان‌های همسایه را در کنار خود دارد که از شرق با استان‌های یزد و خراسان جنوبی، از شمال با استان‌های سمنان، قم و مرکزی، از غرب با استان‌های لرستان و چهارمحال و بختیاری، از جنوب با استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس همسایه است. از نظر طبیعی نیز استان به دشت کویر در شرق و شمال، رشته‌کوه‌های زاگرس در غرب و جنوب بسته شده است که این موقعیت طبیعی، از یک سو چارچوب‌هایی و از سوی دیگر پتانسیل‌ها و برتری‌هایی را برای استان فراهم نموده است.

اصفهان قطب تولید قهوه، آهن، فولاد، طلا و همچنین صنایع دستی در ایران است

بر پایه داده‌های دست امده از سرشماری عمومی نفوس و مسکن در دوره‌های گذشته، جمعیت استان اصفهان در سال ۱۳۵۵، نزدیک به ۲ میلیون نفر بوده است که با رشدی فزآینده به ۶ میلیون نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده است. کاوش آمار جمعیتی استان هنگام بازهٔ زمانی ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵، نشان می‌دهد نرخ شهرنشینی در استان اصفهان به پیروی از کشور از رشد چشمگیری برخوردار بوده است و به پیروی از الگوی رشد جمعیتی در کشور در استان اصفهان نیز شهرنشینی با افزایش رشد روبه‌رو بوده است که این افزایش همراه با کاهش روند رشد روستا نشینی در استان همراه بوده است به‌گونه‌ای که از ۳۷ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۱۲ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. در این باره باید گفت گسترش گستره شهرها، تبدیل روستاها به شهر و ایجاد شهرهای نو مایه تغییرات گسترده‌ای در گذشت ۶۰ سال گذشته در نظام سکونتگاهی استان اصفهان شده است.

کشاورزی

استان اصفهان در سال ۱۳۹۷ در بخش کشاورزی با داشتن نزدیک به ۵۶۸ هزار هکتار زمین کشاورزی و ۶ میلیون واحد دامی در مجموع نزدیک به ۵/۷ میلیون تن تولید محصولات کشاورزی داشته که نزدیک به ۵ درصد از تولیدات کشاورزی کشور را تشکیل می‌دهد.این استان در ساخت گلخانه جایگاه نخست در کشور را دارد اما از نظر سطح گلخانه‌ها در جایگاه سوم است.

کل بیمارستان‌های استان اصفهان ۶۲ بیمارستان است که ۵۴ بیمارستان زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و ۸ بیمارستان زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی کاشان هستند.استان اصفهان از لحاظ ارائه خدمات درمانی، استان‌های همسایه یعنی چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و برخی اتباع خارجی را تحت پوشش داشته و به عنوان قطب خدمات درمانی برای منطقه محسوب می‌گردد.

میراث فرهنگی

در فهرست میراث جهانی یونسکو از میان ۲۶ مکان ثبت شده از ایران، ۴ مورد شامل میدان نقش جهان، باغ ایرانی (باغ چهلستون و باغ فین کاشان)، مسجد جامع اصفهان و قنات‌ها (مزدآباد میمه، وزوان در بخش میمه و قنات دوطبقه اردستان) در استان اصفهان هستند. همچنین تعداد آثار تاریخی شناسایی شده در استان ۲۲۱۱۱ مورد و تعداد آثار ثبت شده تاریخی استان تا پایان سال ۱۳۹۴ در فهرست آثار ملی ۱۷۳۱ اثر می‌باشد. در استان اصفهان تعداد ۲۴ موزه شامل موزه‌های محلی، استانی دولتی یا مشارکتی وجود دارد که در آنها حدود ۲۱ هزار شیء تاریخی نگهداری می‌شود. در استان اصفهان ۵۴۸ محوطه و منطقه باستانی با وسعت و قدمت مختلف وجود دارد.

از رسوم خاص مراسم نخل‌گردانی یا نخل بندان، مراسم چاووشی، مراسم دعای باران، مراسم ماه رمضان، مراسم عید نوروز و سیزده نوروز، مراسم گلاب‌گیری کاشان و قمصر و نیاسر، مراسم مشهد اردهال یا مشهد قالی‌شویی، مراسم لایروبی قنات، جوی کنی، و برداشت محصول، غوره گ‌چینی، پنبه‌چینی، زنان چادرسفید ورزنه، میوه‌چینی و غیره، نشاکاری نهال‌کاری، بیل‌زنی، ساختن بند و سد، ساختن قنات و بقیه است.

جاها و مکان‌های گردشگری

آتشگاه دژ ماربین، ساروبه، مشهد کاوه، کهندژ، تپه اشرف نمونه آثار جامانده از پیش از اسلام است.

سی و سه پل

پل خواجو

پل شهرستان

پل جوبی

زاینده‌رود

مادی نیاصرم

کلیسای وانک

جلفای نو و کلیساهای آن (کلیسای بیت لحم، کلیسای مریم و هاکوپ، کلیسای گئورگ مقدس اصفهان و …)

میدان نقش جهان

مسجد شیخ لطف‌الله

مسجد شاه اصفهان (مسجد جامع عباسی)

مسجد جامع اصفهان

کاخ عالی قاپو

کاخ چهلستون

کاخ هشت بهشت

بازار قیصریه

باغ گل‌های اصفهان

آرامستان تاریخی تخت فولاد

آرامگاه صائب تبریزی

خانه مشیر الملک انصاری

منطقه نمونه گردشگری ناژوان (باغ پرندگان، باغ خزندگان، آکواریوم اصفهان، موزه صدف‌ها، باغ پروانه‌ها، تله سیژ)

اردوگاه هفتاد هکتاری شهید بهشتی اصفهان

پارک کوهستانی صفه (تله کابین، بولینگ، شهربازی، باغ وحش)

شهربازی شهر رؤیاها

استخر و پارک آبی آبسار

دهکده تفریحی سد زاینده‌رود چادگان

سد خمیران تیران و کرون

سد حنا و سد قره آقاچ سمیرم

سد باغکل خوانسار

سد گلپایگان

دشت لاله‌های واژگون دره بید فریدن، گلستانکوه خوانسار، دهاقان و …

شهر تاریخی ورزنه

روستای ابیانه

تالاب بین‌المللی گاوخونی

آبشار نمکی پتاس خور و بیابانک

روستا و ارگ تاریخی قورتان در شهرستان ورزنه دومین بنای خشتی جهان بعد از ارگ بم

شهر تاریخی گزبرخوار

روستاهای سمیرم

آبشارهای سمیرم و فریدون شهر

جنگل‌ها و چراگاه‌های و کوهستان‌های فریدونشهر و سمیرم

تونل‌های برفی فریدون شهر

پیست اسکی فریدون شهر

خانه‌های تاریخی کاشان (خانه طباطبایی‌ها، خانه بروجردی‌ها، خانه عامری‌ها، خانه عباسیان، خانه شریفیان)

مسجدهای تاریخی کاشان

مزارع گل محمدی و فصل گل و گلاب کاشان و قمصر

تپه سیلک کاشان

کویر خارا، کویر مصر، کویر مرنجاب

ارگ گوگد و مسجد جامع گلپایگان

موزه های اصفهان

اصفهان در زمان صفویان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شده بود؛ به همین دلیل در گذشته مکان‌های تاریخی بسیار زیادی در این شهر ساخته شد. مکان هایی که امروزه به موزه و یک جاذبه گردشگری تبدیل شده‌اند. از موزه چهلستون با قدمتی دیرینه گرفته تا موزه موسیقی که جدیدترین موزه شهر اصفهان است را می‌توانید در این شهر فرهنگی ببینید. در چند سال اخیر به تعداد این موزه‌ها اضافه شده و هر کدام قسمتی از تاریخ را به نمایش گذاشته‌اند. در ادامه این مقاله می‌توانید با موزه های اصفهان و محتوای هر کدام آشنا شوید.

۱. موزه کاخ چهلستون

یکی از موزه های اصفهان که بسیار مورد استقبال همه قرار می‌گیرد موزه چهلستون بازمانده‌ای از دوره صفویه است. این موزه یکی از باشکوه‌ترین بناهای قدیمی در اصفهان معرفی می‌شود به گونه‌ای که نقاشی‌ها، خطاطی‌ها و تزئینات این عمارت نمونه ای در ایران ندارند و پس از کاخ گلستان این موزه از نظر قدمت دومین موزه قدیمی ایران محسوب می‌شود.
آدرس: اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری، مجموعه چهلستون

۲. موزه کلیسا وانک

در شمال محراب کلیسا وانک موزه‌ای دو طبقه با دو تالار ساخته شده است. در این موزه که بین سال‌های ۱۹۰۵ تا ۱۹۰۶ ساخته شد بیش از ۸۰۰ شی قدیمی و عتیقه از قرن ۱۶ تا ۲۰ میلادی نگهداری می‌شود. بخش‌های مختلف این موزه عبارتند از بخش کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، تابلوهای گچ‌بری و نقاشی، منسوجات (دست بافته‌ها و رودوزی‌های سنتی)، آثار فلزی، ظروف چینی و سفالی، آثار چوبی، فرمان ها، غرفه صنعت چاپ، غرف یپرم خان، غرفه نژادکشی ارمنیان در ۲۴آوریل۱۹۱۵ میلادی، مسکوکات وغرفه جمهوری ارمنستان در ۱۹۱۸ ـ۱۹۲۰ میلادی.
بازدید از این موزه بسیار جذاب و دیدنی خواهد بود و دیدنی‌ترین بخش این موزه آیه‌ای از انجیل است که بر روی یک تار مو نوشته شده است.
آدرس: اصفهان، خیابان نظر شرقی، کوچه کلیسا وانک

۳. موزه هنرهای تزیینی ایران یا موزه رکیب خانه

یکی دیگر از موزه‌های شهر اصفهان موزه هنرهای تزئینی است. این موزه در یک عمارت تاریخی از دوره قاجار به نام رکیب خانه در مساحتی حدود ۲۶۰۰ متر مربع قرار دارد. در موزه هنرهای تزئینی مجموعه‌ای از صنایع دستی، ملیله دوزی، ترمه، آثار خطی، یاقوت، شیشه‌هایی بازمانده از قرن ۳، ۵ و ۸ ، آثاری از میرعماد و دخترش، آثار مروی سلطان علی مشهری و میرزا رضا کلهر نگهداری می‌شوند. علاوه بر این‌ها کتابخانه‌ای با ۱۵۰۰ جلد کتاب هنری نیز در این موزه وجود دارد که همه می‌توانند از آنها بهره ببرند.
آدرس: اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری، روبروی دانشگاه پردیس

۴. موزه مردم شناسی یا حمام علیقلی خان

این موزه نیز بازمانده‌ای از دوره صفویه با یک معماری باشکوه و مساحت ۱۲۰۰ مترمربع است. این  بنا در گذشته یک حمام با دو بخش حمام بزرگ و حمام کوچک بوده که هر کدام از حمام‌ها سربینه و گرمخانه‌ای جدا داشته‌اند. حمام علی‌قلی آقا در سال ۱۱۲۵ هجری قمری به فرمان یکی از درباریان شاه سلطان حسین و شاه سلیمان صفوی به نام علی قلی آقا ساخته شد . سپس در سال ۱۳۸۳ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و نام آن را موزه مردم شناشی گذاشتند. در این موزه نورگیرها، نقاشی‌ها و کاشیکاری‌های قدیمی بسیار دیدنی و جذاب هستند. علاوه بر این‌ها مجسمه‌هایی که پس از مرمت در آن ساخته شد جذابیت حمام را دوچندان کردند.

آدرس: اصفهان، خیابان مسجد سید، روبروی خیابان طیب، خیابان آیت الله بیدآبادی

۵. موزه هنرهای معاصر

از دیگر موزه های اصفهان می‌توان به عمارت جبه خانه که امروزه موزه هنرهای معاصر اصفهان است اشاره کرد. ساختمان این موزه بخشی از دولتخانه صفوی بوده که از این دوره به جای مانده است، اما معماری امروز این موزه به دلیل تخریب و بازسازی این عمارت در دوران قاجار تغییر کرده و دارای معماری قاجاری است. موزه هنرهای معاصر از دو طبقه تشکیل شده که گالری‌های یک و دو در ضلع شمالی، گالری‌های سه و چهار و گالری تک اثر در ضلع غربی قرار دارند. این بنا در سال ۱۳۷۳  به کمک شهرداری اصفهان بازسازی و به موزه هنرهای معاصر تبدیل شد و شروع به کار کرد که از وظایف این موزه می‌توان به برگزاری نمایشگاه‌های آثار ارزشمند هنر معاصر ایران و جهان به صورت دوره‌ای اشاره کرد. علاوه بر این برپایی رویدادهای هنرهای تجسمی و حفاظت از آثار هنرهای معاصر را به عهده دارد. از نظر حقوقی گنجینه این موزه به سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری تعلق دارد اما از لحاظ معنوی این آثار متعلق به شهروندان و بازدیدکنندگان از موزه است.

 آدرس: اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری

۶. خانه مشروطیت

اگر می‌خواهید تصاویری از دوران مشروطیت را ببینید باید به این موزه سر بزنید. این موزه که خانه نورالله نجفی بوده است امروزه یکی از پر بازدیدترین موزه های شهر اصفهان به حساب می‌آید. خانه مشروطیت از دو شاه نشین در جبهه شمالی و جنوبی، دو حیاط اندرونی و بیرونی و دوازده اتاق تشکیل شده است. این مجموعه در سال ۱۳۸۴ به دلیل ارزش تاریخی و فرهنگی‌اش در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. چیزی که در این موزه توجه بینندگان را جلب می کند قدمت خانه، انواع گچبری‌ها، نقاشی‌ها و دیگر تزئینات زیبای ساختمان است.

آدرس: اصفهان، خیابان نشاط، کوچه چهاردهم (کوچه مقصود بیک)

۷. موزه موسیقی

یکی از جدیدترین موزه های اصفهان موزه موسیقی است که در آن بیش از ۳۰۰ نوع از سازهای موسیقی نگهداری می‌شود. این موزه برای آشنایی با سازهای موسیقی ایرانی اجرا شده و در همین مدت زمان کمی که از بازگشایی آن می گذرد موفق به کسب دو جایزه شده است. موزه موسیقی بخش‌های مختلفی اعم از تالار سازهای ملی، تالار سازهای محلی، سرای سرآهنگان، موسیقی سرا، عکاسخانه و کارگاه سازسازی دارد. اگر به موسیقی ایرانی علاقه دارید حتما از این موزه بازدید کنید.

آدرس: اصفهان، خیابان توحید، خیابان شهید قندی، پلاک

۸. موزه علوم و فنون آموزش و پرورش

در موزه علوم و فنون انواع وسایل مربوط به فیزیک، شیمی و زمین شناسی را می‌توانید مشاهده کنید و با سیر تحول و پیشرفت علم آشنا شوید.

آدرس: اصفهان، دروازه شیراز، خیابان سعادت آباد، خیابان مصلی، کوچه شماره ۲۴

۹. باغ موزه پروانه ها

یکی دیگر از موزه های شهر اصفهان باغ موزه پروانه‌ها است. موزه‌ای که در آن بیش از ۲۲۰۰ پروانه تاکسیدرمی شده را به نمایش گذاشته‌اند. علاوه‌بر آن در این موزه رویایی بیش از صد گونه متنوع گل و گیاه شامل سیکاس، درختچه فردوس، انواع بگونیا، فیکوس‌ها، لیندا و… را می‌توانید مشاهده کنید.

آدرس: اصفهان، اتوبان شهيد حبيب اللهی، ميدان سهروردی، خيابان الفت، پارک جنگلی ناژوان

۱۰. موزه صدف اصفهان

موزه صدف اصفهان اولین موزه تخصصی حلزون‌های دریایی و صدف در ایران است. در این موزه علاوه‌بر نگهداری گونه‌های دریایی خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر انواع مختلف گونه‌های اقیانوس‌ها و دریاهای دنیا نیز نگهداری می‌شوند. به طور کلی بیش از ۲۰۰۰ گونه دریایی که در طول مدت ۲۵ سال جمع آوری شده‌اند را می‌توانید در این موزه تماشا کنید. بازدید از این موزه بسیار لذت بخش خواهد بود.

آدرس: اصفهان، اتوبان شهيد حبيب اللهی، ميدان سهروردی، خيابان الفت، پارک جنگلی ناژوان

۱۱. موزه تاریخ طبیعی

موزه تاریخ طبیعی یکی دیگر از موزه های شهر اصفهان است که در خانه‌ای مربوط به دوره تیموریان از سال ۱۳۶۷ برپا شده است. این موزه سالن‌های مختلفی اعم از سالن گیاه‌شناسی، سالن زمین‌شناسی، سالن جانوران مهره‌دار و بدون مهره و… دارد. که همه این آثار به تلاش دکتر جعفریان از سراسر ایران جمع آوری شده است. اگر به تاریخ طبیعی علاقه دارید حتما از این موزه بازدید کنید.

آدرس: اصفهان، خیابان استانداری، تقاطع خیابان سپه و استانداری

۱۲. موزه عصارخانه شاهی اصفهان

اگر به میدان نقش جهان اصفهان رفتید حتما از موزه عصارخانه شاهی دیدن کنید. این موزه به فرمان شاه عباس ساخته شد و قدمت آن به سال ۱۰۲۱ هجری قمری بر می‌گردد. عصارخانه در گذشته محلی برای روغن گیری از دانه‌ها بوده است.

آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان، بازار عطارها، ورودی سرای مخلص

۱۳. موزه آب

به دلیل اهمیت و ارزش زاینده رود در اصفهان موزه‌ای با عنوان موزه آب در اصفهان ساخته شده است. در این موزه قرقره، کوزه سفالی و مشربه، حقابه‌ها، دفترهای محاسبات میراب‌ها، وقف نامه‌ها، لوح محاسبه قنات، وسایل حفر قنات، چاه، گونیای چوبی، وسایل اندازه گیری آب مثل چارچوب رقم، پیمانه های آبی، ساعت آبی و ابزار مهندسی آب را می‌توانید تماشا کنید.

آدرس: اصفهان، خیابان مشتاق دوم، روبروی استانداری اصفهان، مجموعه ورزشی سازمان آب منطقه ای اصفهان

۱۴. موزه شهدا

از دیگر موزه های اصفهان می توان به موزه شهدا اشاره کرد. این موزه در مهر ماه ۱۳۸۱ به مناسبت هفته دفاع مقدس برای زنده نگه داشتن یاد شهدا و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بازگشایی شد. در موزه شهدا آثاری از شهدا و روش زندگی آنان را به نمایش گذاشته‌اند.

آدرس : اصفهان، خیابان شمس ابادی

۱۵. موزه هلال احمر

یکی دیگر از موزه های اصفهان که در فهرست آثار ملی هم ثبت شده موزه هلال احمر است.  ساختمان این موزه به زمان پهلوی برمی‌گردد و از سال ۱۳۸۰ اسناد، عکس ها و وسایل مربوط به هلال احمر از سال ۱۳۰۱ تا کنون در آن نگهداری می‌شود.

آدرس: اصفهان، خیابان کاشانی، بعد از بیمارستان کاشانی

۱۶. موزه خصوصی حسین پناه

اشیای داخل این موزه حاصل تلاش آقای حسین پناه است. در موزه حسین پناه مجموعه ای از وسایل صوتی و تصویری مانند رادیو، گرام، گرامافون، ضبط‌ صوت، تلویزیون، پروژکتور، آپارات، دستگاه پخش اسلاید، صفحه‌های صوتی، دوربین عکاسی و فیلم‌برداری، مجسمه‌های جواهرنشان، تلسکوپ طلایی، تلفن هندلی، نخستین پیغام‌گیر تلفن، انواع سکه و تمبر، ساعت‌های مچی ایرانی و روسی، انواع تابلوهای نقاشی ایرانی و خارجی، کتاب‌های خطی و قرآن و… نگهداری می‌شوند.

آدرس: اصفهان، خیابان مسجد سید، بازارچه بید آباد، جنب درب جنوبی مسجد سید، بن بست امین، پلاک ۱۷

۱۷. مجموعه موزه های تخت فولاد

در مجموعه موزه‌های تخت فولاد می‌توانید تصاویری مربوط به تکایا، بقاع و دیگر بناهای معماری، عکس‌های مشاهیر، روزنامه‌ها و نشریات ادوار مختلف اصفهان، کتیبه‌های تاریخی و الواح قبور را تماشا کنید.

آدرس: اصفهان، خیابان آزادگان، مجموعه تخت فولاد

استان اصفهان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید گونه‌های گوناگون صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود. این استان از دیرباز گهوارهٔ هنرهای زیبا و صنایع دستی بوده است. تزئینات آجری، کاشی کاری، گچ بری و انواع خط در بناهای باستانی اصفهان، از قرن‌ها پیش تا دوره معاصر، بر کناره‌های مناره‌ها و میان و بیرون مسجدها، قصرها و هنرهای زری دوزی و قلم کاری، ترمه و نقره‌کاری و زرنگاری و رونویسی کتاب‌های گوناگون، قرآن و قطعات نگارگری و نقاشی جملگی به مرکزیت هنری اصفهان گواهی می‌دهند.

سیم‌کشی، زرکشی، زربافی، گلابتون دوزی، منبت گلپایگان، پولک‌دوزی، زنجیره‌بافی، قالی‌بافی و نساجی از صنایع دستی رایج اصفهان است. این صنایع در دوران شاهان صفوی رواج فراوان داشت. در دوران قاجاریه، بازار صنایع دستی در اصفهان از رواج افتاد؛ ولی پس از انقلاب مشروطه باز گسترش یافت. روی‌هم رفته طرح و نقش عموم دست ساخته‌های اصفهان اعم از فرش و قلمکار و ظروف قلم‌زنی و کاشی، دوختنی‌های روی پارچه تحت تأثیر طرح‌های تزئینی دوران صفویه قرار دارد و طراحان اصفهان، به نسبت قدرت درک و مهارت خود از آثار قدیمی برمی‌گیرند و با خلاقیت خود، آن‌ها را زیباتر می‌سازند. از مهم‌ترین لباس سنتی مردم: ابیانه، چادر سفید ورزنه است.

معماری مسجد شاه در شهر اصفهان

بازی‌های دسته جمعی شامل بازی یه قل دو قل، تخم مرغ بازی، الک دولک، گرگم و گله می‌برم، هفتسنگ، طنابکشی و … هستند. بقیه آثار فرهنگی استان شامل موسیقی و ساخت آلات موسیقی، سبک معماری، بافتن فرش دستباف، گلیم و عبا، پارچه‌های نخی تهیه سفال و کاشی و سوغات منحصر به فرد است. افسانه‌ها و حکایتهای محلی از جمله ماه‌پیشونی، کلاغ و روباه، هفت در و نمکی، کاوه آهنگر، در مناطق مختلف نقل می‌شود. در مناطق مختلف استان اصفهان، لالایی و دوبیتی‌های محلی، به‌طور خودجوش توسط زنان و مردان سروده شده است. نمایش‌های محلی شامل تعزیه و روضه محرم، شمایل گردانی، نقالی و پرده خوانی پهلوانی و حماسی و مذهبی بوده است